Зерттеу жобасының мақсаты – Қазақстан қоғамы және оның әртектілігіне, саяси көзқарастар, ұстанымдар мен құндылықтар алуандығына баламалы көзқарас ұсыну.
Қазақстандағы саяси құндылықтар ландшафтысы
Зерттеу жобасы
Цель исследовательского проекта – предоставить альтернативный взгляд на казахстанское общество и его неоднородность, разнообразие политических взглядов, убеждений и ценностей.
Ландшафт политических ценностей в Казахстане
Исследовательский проект
Қазақстан қоғамының саяси және идеологиялық ұстанымы әлі «қара жәшік» күйінде қалып отыр. Біздің зерттеуіміздің негізгі міндеті қазақстандықтардың саяси құндылықтарын танып, оларды ортақ сенімдер мен ұстанымдар негізінде топтарға бөлу болды.
Сандық және сапалық мәліметтерге сүйене отырып, біз алты құндылық сегментін анықтадық. Бұл сегменттер – елдегі саяси құндылықтардың жалпы ландшафтын анықтауға көмектесетін жиынтық бейнесі.
Бұл сегменттердің сипаттамасы қазақстандықтардың саяси ұстанымы біз ойлағаннан әлдеқайда алуан әрі күрделі екенін көрсетті.
Сандық және сапалық мәліметтерге сүйене отырып, біз алты құндылық сегментін анықтадық. Бұл сегменттер – елдегі саяси құндылықтардың жалпы ландшафтын анықтауға көмектесетін жиынтық бейнесі.
Бұл сегменттердің сипаттамасы қазақстандықтардың саяси ұстанымы біз ойлағаннан әлдеқайда алуан әрі күрделі екенін көрсетті.
Әдістеме
Зерттеу 2023 жылғы қарашадан 2024 жылғы тамызға дейін жүргізілді.
- Бірінші кезең жаппай сауалнама нәтижелерін кластерлік талдау негізінде сегменттердің жалпы дизайнын әзірлеуді қамтыды (n = 1200).
- Екінші кезеңде әрбір сегменттің/кластердің өкілімен қазақ және орыс тілдерінде фокус-топтық талқылаулар өткізілді.
Зерттеу әдістемесі
Зерттеуде біз Қазақстан қоғамының саяси бағытын үш өлшемде қарастырамыз:
Зерттеудің негізгі әдістері – кластерлік талдау жасап, алты топты әшкерелеп берген жаппай сауалнама мен кластер сипаттамасын толықтырған фокус-топтар арасындағы талқы болды.
Жаппай сауалнама
Кластерлеу
Фокус-топтық талқылар
Зерттеуде біз Қазақстан қоғамының саяси бағытын үш өлшемде қарастырамыз:
- Саяси жүйе мен азаматтық еркіндік: азаматтардың биліктің құрылу әдістері, лидердің өкілеттері мен азаматтық құқық бойынша таңдауы;
- Экономикалық модель мен мемлекеттің рөлі: мемлекеттің экономикаға араласу деңгейіне, оның азаматтардың әл-ауқатын қамтамасыз етудегі және бағаны реттеудегі рөліне қатысты ұстаным;
- Әлеуметтік-мәдени құндылықтар және кімдік: гендерлік рөл, мәдени ашықтық және этникалық теңдік бойынша көзқарас.
Зерттеудің негізгі әдістері – кластерлік талдау жасап, алты топты әшкерелеп берген жаппай сауалнама мен кластер сипаттамасын толықтырған фокус-топтар арасындағы талқы болды.
Жаппай сауалнама
- Сауалнама 2023 жылғы 15 желтоқсан мен 2024 жылғы 9 қаңтар аралығында 17 облыста және республикалық маңызы бар қалаларда (Астана, Алматы мен Шымкент) қазақ және орыс тілдерінде телефон арқылы сұхбат (CATI) түрінде жүргізілді.
- Сауалнама бойынша көзделген топқа Қазақстанда тұратын 18 жастан асқан адамдар кіреді.
- Іріктелген топ кездейсоқ сандар генераторының көмегімен алынған мобильді нөмірлердің кездейсоқ іріктемесі негізінде құрылды.
- Барлығы 1 200 респонденттен жауап алынды. Респонденттердің жауап беру көрсеткіші (response rate) 18,4% болды.
Кластерлеу
- Респонденттерді топтарға бөлу k-means алгоритмі арқылы статистикалық кластерлік талдау әдісімен жүргізілді. Кластерлеуде қолданылатын айнымалылар жаппай сауалнама деректерінен алынды.
- Зерттеу тобы кластерлеу нұсқасын анықтау үшін ең біртекті әрі бір-бірінен аздап ерекшеленетін, саны мен көлемі ұқсас топтарды жұмылдыру мақсатында ондаған кластерлік шешімді қарастырып, сарапқа салды.
- Алайда кластерлер Қазақстан қоғамында бар кең топтардың жеңілдетілген бейнелері болып табылатынын атап өткен жөн. Бұл әрбір кластерде саяси көзқарастар мен сенімдердің өзіне тән алуандығы бар екенін білдіреді.
Фокус-топтық талқылар
- 2024 жылдың 10 сәуірі мен 2 мамыры аралығында 12 фокус-топтық пікірталас өткізілді. Әр кластерге қазақ және орыс тілдерінде екі фокус-топ өткізілді. Фокус-топтық пікірталастардың ұзақтығы 2-2,5 сағатқа созылды.
- Фокус-топтарға қатысушыларды тарту және іріктеу үшін зерттеу тобы Pikirlab платформасында бастапқы телефон сауалнамасындағы сұрақтармен онлайн сауалнама жүргізді.
- Фокус-топтық пікірталастарға қатысушыларды іріктеу кезінде олардың Pikirlab платформасында өткен скринингтік сауалнамадағы жауаптары, олардың әлдебір кластерге кіретіні, сондай-ақ жынысы, жасы және тұрғылықты жері (қала/ауыл) ескерілді.
Қай кластерлерді анықтадық?
Зерттеу барысында біз әрқайсысы өзінің саяси құндылықтары мен көзқарастарымен ерекшеленетін алты түрлі кластерлерді анықтадық. Әр топ зерттеу қарастырған он негізгі сұраққа жауап бергенде көрінетін көзқарастардың ерекше жиынтығына ие. Сұрақтар бейбіт жиындарды қолдау, бағаларды реттеу, сондай-ақ әлемге ашықтық туралы тақырыптарды қамтыды. Кейбір мәселелер бойынша пікірлер көбірек түйісіп жатса, басқа мәселелер бойынша түбегейлі келіспеушілік күшейе түсті.
Кластерлердің айырмашылықтары туралы толығырақ оқыңыз
19%
26%
15%
16%
10%
14%
Авторитар лоялистер
Прогрессив реформаторлар
Скептик конформистер
Этноцентрист консерваторлар
Құбылмалы абсентеистер
Либерал прагматиктер
19%
26%
15%
16%
10%
14%
Авторитар лоялистер
Прогрессив реформаторлар
Скептик конформистер
Этноцентрист консерваторлар
Құбылмалы абсентеистер
Либерал прагматиктер
Сізді тесттен өтіп, қай кластерге жататыныңызды білуге шақырамыз
Тестті бастау
Зерттеу
Аңғарылмайтын алуандық: Қазақстандағы саяси құндылықтар ландшафтысы
Қазақстан қоғамының саяси және идеологиялық ұстанымы әлі «қара жәшік» күйінде қалып отыр. Бұл көбіне азаматтардың пікір айту құқығы, қоғамдық белсенділік таныту мүмкіндігі қатты шектелген Қазақстанда қалыптасқан саяси режимге байланысты. Елде ресми тіркелген саяси партиялар ...
Невидимое разнообразие: ландшафт политических ценностей в Казахстане
Казахстанское общество остается «черным ящиком» в плане понимания его политических и идеологических ориентаций. Во многом это связано с устоявшимся в Казахстане политическим режимом, в котором возможности гражданок (-дан) выражать свои предпочтения и проявлять публичную ...
Қазақстан қоғамының саяси және идеологиялық ұстанымы әлі «қара жәшік» күйінде қалып отыр. Бұл көбіне азаматтардың пікір айту құқығы, қоғамдық белсенділік таныту мүмкіндігі қатты шектелген Қазақстанда қалыптасқан саяси режимге байланысты. Елде ресми тіркелген саяси партиялар ...
Казахстанское общество остается «черным ящиком» в плане понимания его политических и идеологических ориентаций. Во многом это связано с устоявшимся в Казахстане политическим режимом, в котором возможности гражданок (-дан) выражать свои предпочтения и проявлять публичную ...
Зерттеушілер тобы
Astana, Qazaqstan